استرس چگونه ایجاد می شود؟
ممکن است از خود بپرسید، که استرس چیست و اصلا چرا ایجاد می شود؟ همه ما روزانه واژه استرس را زیاد شنیده ایم و آنقدر آن را تکرار کرده ایم، که به امری رایج بین همه ماها تبدیل شده است. گاهی اوقات استرس یا اضطراب می تواند پاسخ طبیعی بدن به موقعیتی ناخوشایند در زندگی باشد، اما در صورت ادامه پیدا کردن و افزایش یافتن آن، می تواند تاثیرات مخربی روی روح و روان انسان بگذارد. این معضل به دلیل به تغییرات هورمونی و بلوغ در نوجوانان بیشتر از سایر افراد می تواند رخ دهد.
اما استرس چیست؟ آیا انواع مختلفی دارد؟ دلایل ایجاد کننده آن چیست؟ علائم آن چیست و آیا می توان از آن پیشگیری کرد؟ چه آسیب هایی به ما می رساند؟ پس اگر می خواهید، که به پاسخ این سوالات برسید، تا انتها با ما همراه باشید.
استرس چیست؟
در واقع استرس، پاسخ بدن به فشارهایی است، که در طول زندگی به آن وارد می شود. واکنش همه افراد در برخورد با چنین مشکلاتی با یکدیگر متفاوت بوده و بستگی به شخصیت و شرایط اجتماعی و اقتصادی و حتی شرایط ژنتیکی افراد دارد. در صورت ایجاد شدن عامل استرس زا مانند خبر ناگهانی، اتفاقات هیجان انگیز و ناخوشایند، فشارهای روحی و روانی، موقعیت های خطرناک و مواردی دیگر، هورمون های استرس به نام های هورمون کورتیزول و آدرنالین ترشح می شوند. در این حالت، بدن می تواند به مبارزه با آن عامل ایجاد کننده استرس یا فرار از آن سریعا واکنش نشان دهد. سیستم ایمنی بدن نیز در این حالت می تواند فعال شود و در ایجاد این عوامل بسیار موثر است. پس از پایان شرایط استرسی، این هورمون ها به مقدار قبلی خود بازگشته و بدن می تواند به حالت نرمال و طبیعی خود برگردد. در صورت ایجاد استرس زیاد، بدن دائما در تکاپو بوده و تاثیرات منفی روی سلامت اعصاب، سلامت و سیستم ایمنی بدن خواهد گذاشت.
علت استرس:
- قرار گیری در معرض فشارهای روحی و روانی
- مواجه شدن با تغییرات بزرگ در زندگی
- نگرانی در مورد مسائل مختلف و نداشتن کنترل زیاد یا عدم کنترل بر آن ها
- نداشتن شغل، مسائل مالی و مشکلات زناشویی
- و غیره
عملکرد هورمون های استرس چیست؟
همانطور که در بالا اشاره کردیم، هورمون های استرس شامل آدرنالین یا اپی نفرین و کورتیزول یا هیدروکورتیزون می باشند، که از غدد فوق کلیوی که بالای کلیه ها قرار دارند، ترشح می شوند. اگرچه این دو جزو هورمون های استرس به شمار می آیند، اما نقش های متفاوتی را ایفا می کنند. آدرنالین یا هورمون ترس و هیجان، عمدتا به گیرنده های عروقی قلب متصل می شوند، که این امر به افزایش ضربان قلب، افزایش انقباض ماهیچه ها و تنفس کمک می کنند. به همین دلیل است، که فردی که دچار اضطراب می شود، ضربان قلب بالا و تنفس تندتری خواهد داشت. همچنین به دلیل تحریک سیستم عصبی، می تواند باعث افزایش مردمک چشم، عرق کردن در کف دست و بدن، رنگ پریدگی، افزایش فشار خون و غیره شود.
اما کورتیزول به دلیل اینکه به گیرنده های سلول های چربی، کبد و پانکراس متصل می شود، می تواند سطح قابل دسترس گلوکز را برای استفاده عضلات افزایش دهد. زیرا همانطور که می دانید، ماهیچه ها و عضلات برای عملکرد بهتر به گلوکز نیاز دارند. همچنین در افزایش سطح هوشیاری مغز و بدن و بی خوابی در مواقع تنش موثر است.
تفاوت بین استرس خوب و بد چیست:
گاهی اوقات احساس استرس، مفید می باشد و به انسان در مقابله و غلبه با ترس، درد و سایر عوامل خارجی مانند سخنرانی کردن در جمعی بزرگ، ملاقات فردی مهم، دعوت به مکانی ناآشنا و غیره کمک می کند. به این حالت استرس خوب یا استرس مثبت گفته می شود.
در واقع، استرس خوب به معنای استرس کوتاه مدت است، که فرد به هنگام هیجان در مواقع مختلف دچار آن می شود و در حقیقت خطری برای فرد ایجاد نمی کنند.
اما استرس بد هنگامی رخ می دهد، که استرس بیش از چند دقیقه و یا حتی چند ساعت طول بکشد، مانند وقتی که از شغل خود و یا محل کار خود راضی نباشید، امنیت جانی نداشته باشید، یا در هنگام مشاجره های طولانی مدت با همسرتان و غیره، می تواند تاثیرات نامطلوبی برای انسان بگذارد.
در این حالت، بدن دائما و ناخودآگاه، احساس اضطراب یا ترس می کند و به مرور، بدن دیگر نمی تواند با آن حالت پرتنش کنار آید، در این حالت استرس از نوع بد است.
چگونه اضطراب بد را به خوب تبدیل کنیم؟
با توجه به کارایی و عملکرد بسیار حیاتی هورمون های استرس، اما لازم است که کنترل شوند و در صورتی که سطح آن ها به طور متوالی افزایش پیدا کند، بدن دچار عوارض جانبی متعددی می شود. شما می توانید برای جلوگیری از ایجاد عوارض و مشکلات عصبی، فیزیکی و روانی، استرس بد را با تمرین های مختلفی به استرس خوب تبدیل کنید.
راهکارهای زیاد در تبدیل استرس بد به خوب کمک کننده هستند:
- از دیدگاهی جدید به مسائل نگاه کنید.
- به عوامل ایجاد کننده اضطراب و تنش خاتمه دهید.
- سعی کنید، که آرامش خود را حفظ کرده و لبخند بزنید.
- ذهن خود را به مسائل دیگر معطوف کنید.
- به طور مرتب ورزش کنید.
- عوامل استرس زا در زندگی را کنترل کنید.
- صحبت کردن با فرد دیگر و مشورت کردن با او در شرایط پرفشار
- در نهایت اگر احساس می‌کنید، که استرس شما قابل کنترل نیست، باید حتماً به روانشناس مراجعه کنید.
انواع استرس:
در حالت کلی می توان استرس و یا اضطراب را به صورت زیر تقسیم کرد، که بسیار با یکدیگر متفاوت هستند:
- استرس حاد
- استرس مزمن
استرس حاد، به استرسی گفته می شود، که به طور روزمره با آن سروکار داریم. در واقع استرس حاد، نوعی استرس خوب می باشد. استرس مزمن که می توان جزو استرس بد طبقه بندی کرد، در بلندمدت فرد را درگیر کرده و در موقعیت های پرفشار رخ می دهد.
علائم استرس:
رایج ترین نشانه‌ها و علائم اضطراب عبارتند از:
- بی قراری
- افسردگی
- بدخلقی و عصبی شدن
- احساس غم یا ناراحتی
- احساس درد در سینه و یا قسمت های دیگر بدن
- سردرد، سرگیجه و لرزش
- خستگی و درماندگی
- اختلال در خواب و بی خوابی
- حالت تهوع
عوارض آن :
عدم کنترل استرس باعث بروز مشکلات متعددی درسلامتی فرد شود. از جمله این عوارض می توان به مورد زیر اشاره کرد:
- سردردهای آزاردهنده و ممتد و احتمال ابتلا به میگرن
- اختلالات عصبی مانند: پرخاشگری و کندن مو
- کاهش قدرت بهره وری بدن و مغز
- فشار خون بالا و مشکلات گوارشی مانند یبوست، اسهال و زخم معده
- ضعف سیستم ایمنی و مختل شدن عملکرد طبیعی آن
- ابتلا به بیماری های مختلف مانند: دیابت، سرطان، ام اس و غیره
- پرخوری عصبی و چاقی
- تنفس مشکل و بروز آسم
- کاهش قدرت و میل جنسی و حتی ناباروری
- احتمال ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک در بانوان و مشکلات حرکتی در اسپرم آقایان
تاثیر اضطراب بر روی پوست و مو:
به علاوه اضطراب بر روی زیبایی و سلامت پوست و مو و ظاهر افراد نیز بسیار تاثیرگذار است، که در ادامه به برخی از آن ها می پردازیم:
- ریزش مو کلی یا سکه ای، کم پشتی و نازک شدن موها
- خاکستری شدن و سفیدی مو
- پیری زودرس و ایجاد چین و چروک روی پوست
- راش پوستی، حساسیت و کهیر
- تغییر رنگ، کدر شدن و تیرگی پوست
- پف زیر چشم، خشکی، پوسته پوسته شدن و جوش پوست صورت
بررسی علمی تاثیر استرس در بدن به زبان ساده:
در اثر استرس، ماده ای در بدن به نام رادیکال آزاد (Free Radical) تولید می شود، که این ترکیب، می تواند به سلول های بدن حمله کرده و الکترون آن ها را به دست آورد. به این حالت استرس اکسیداتیو (ROS) می گویند. در واقع استرس اکسیداتیو، به معنی عدم تعادل میان گونه های فعال اکسیژن (اکترون های آزاد، جزوی از آن هاست) و سلول ها برای از بین بردن و مهار آسیب های ناشی از این الکترون ها می باشد.
همانطور که می دانید، سلول ها دارای دیواره سلولی و هسته هستند، که الکترون های موجود در دیواره و هسته سلولی برای این رادیکال های آزاد در دسترس بوده و می توانند از آن استفاده کنند.
سلول هایی که الکترون های خود را از دست می دهند، باعث ایجاد اثرات جبران ناپذیر و مخربی بر فعالیت کلیه سیستم های بدن شده و کارکرد و عملکرد طبیعی آن ها را مختل خواهند کرد.
چند مثال از تاثیر اضطراب، شوک و فشار عصبی روی سلول های مختلف:
- الکترون های سلول های کراتینوسیت (سازنده کراتین در پوست و مو) در این صورت دیگر قادر به سنتر و تولید کراتین نبوده و در این صورت کراتین که ماده اصلی و سازنده پوست و مو می باشد، تولید نشده و بدن دچار بی حالتی، ریزش مو، افتادگی پوست، ایجاد چین و چروک و پیری زودرس و برخی عوارض دیگر خواهد شد.
- به عنوان مثالی دیگر می توان تاثیر این رادیکال های آزاد را روی سلول های ملانوسیت (سازنده ملانین و رنگدان های پوست و مو) دید. در اثر از دست دادن الکترون در سلول های ملانوسیت، ملانین سازی متوقف شده و رنگ پوست و مو به تدریج سفید خواهد شد. (در واقع به همین دلیل است، که می توان گفت که تنش های عصبی باعث ریزش و سفیدی موها می گردد.)
- ROS، بر روی سلول های فیبروبلاست (تولید کننده کلاژن و الاستین در پوست و مو) می تواند باعث وقفه در تولید این دو ماده بسیار حیاتی در بدن شده و در صورت کاهش آن ها، بدن الاستیسیته و خاصیت کشسانی خود را از دست داده و فرد دچار ریزش مو و پیری زودرس خواهد شد.
راه های کاهش و رفع استرس:
همانطور که بیان شد، این معضل، می تواند تاثیرات جبران ناپذیری بر روی ذهن، روان و سلامت پوست، مو و اعصاب فرد بگذارد. بنابراین می توان از روش های پیشگیری از استرس مطلع شد و از آن ها برای داشتن زندگی سالم تر استفاده کرد:
- در هنگام خواب، موبایل را در حالت پرواز یا سایلنت بگذارید و از خود دور کنید. زیرا تشعشعات موبایل نیز برای سلامت اعصاب مضر است.
- گوش دادن به صدای آب، بوییدن اسانس های آرامش بخش مانند اسطوخدوس و سفر به مکان های به دور از هیاهوهای شهرنشینی نیز بسیار کمک کننده است.
- تمرینات مدیتیشن و یوگا بسیار موثر است.
- ورزش کردن (پیاده روی، کوهنوردی، دوچرخه سواری، شنا و غیره) فراموش نشود.
- رژیم غذایی سالم و استفاده از غذاهای سالم و انواع ویتامین ها به خصوص ویتامین گروه B موجود در: آجیل، ماهی، موز، تخم مرغ وغیره
- تغییر سبک زندگی و عدم استفاده از غذاهای فراوری شده و سرخ کرده
- عدم استعمال سیگار و دخانیات و مشروبات الکلی
- گنجاندن میوه ها و سبزیجات در برنامه غذایی خود
- بهره گیری از درمان طب سنتی و داروهای ضداسترس گیاهی مانند: سنبل الطیب (سنبل کوهی)، اسطوخدوس، بادرنجویه، رازک به میزان کافی (مصرف بیش از حد، نیز مضر است.)
- استفاده از ضداسترس طبیعی و گیاهی مانند: انواع دمنوش ها مانند نعناع، بابونه و گل گاوزبان
جمع بندی:
در این مقاله، سعی بر این شده، که در مورد استرس، علت و دلایل ایجاد کننده آن، علائم و روش های درمان آن بپردازیم. همچنین در مورد انواع استرس و عوارض ناشی از آن و استفاده از طب سنتی در درمان اضطراب توضیح داده شد. شما خوانندگان گرامی می توانید هرگونه سوال در این مورد داشتید، در قسمت دیدگاه ها بپرسید. ضمنا جهت ارائه خدماتی بهتر، می توانید انتقادات و پیشنهادات خود را نیز با ما در میان بگذارید.
منبع: